Choroby tarczycy stają się coraz bardziej powszechne, zwłaszcza wśród kobiet. Na najczęściej spotykaną spośród nich - niedoczynność tarczycy - w Polsce choruje obecnie co dziesiąta kobieta.

Chociaż co do leczenia i przyjmowania leków raczej nie ma wątpliwości, to wokół diety na niedoczynność tarczycy pojawiło się wiele mitów propagowanych w internecie, przez które dieta może wydawać się dużym wyzwaniem. Zmagasz się z niedoczynnością tarczycy i masz wrażenie, że restrykcji jest za dużo, a do jedzenia pozostaje już tylko powietrze? Spokojnie, istnieje kilka zasad, do których warto się stosować, a lista produktów do ograniczenia nie jest aż tak długa!

Pokażemy Ci, że dieta BeDiet na niedoczynność tarczycy może być prosta i smaczna. A więc co warto jeść, a czego unikać?

Podstawy, czyli czym jest i jak działa tarczyca?

Zanim przejdziemy do charakterystyki niedoczynności tarczycy, najpierw krótko przedstawimy Ci budowę i funkcje pełnione przez ten niewielki, choć niezwykle istotny narząd. Tarczycę zaliczamy do gruczołów wydzielania wewnętrznego, czyli odpowiedzialnych za wytwarzanie i wydzielanie hormonów. Jest umiejscowiona z przodu szyi przed krtanią i waży ok. 25 gramów. Ze względu na swój kształt bywa nazywana „motylem” - być może spotkałaś się kiedyś z tym, jak osoby z niedoczynnością tarczycy i Hashimoto nazywają się motylami 😉.

W tarczycy znajdują się komórki pęcherzykowe, w których wytwarzane są hormony: trójjodotyronina (T3), tetrajodotyronina, zwana również tyroksyną (T4) oraz komórki okołopęcherzykowe, których zadaniem jest produkowanie kalcytoniny (hormonu dającego sygnał do wbudowywania wapnia do kości). Obok znajdują się gruczoły przytarczycowe, które wydzielają hormon działający odwrotnie do kalcytoniny, czyli parathormon (hormon zabierający wapń z kości).

Hormony tarczycy mają ogromne znaczenie w reakcjach zachodzących wewnątrz organizmu. Wpływają na metabolizm, rozwój i wzrost, przez co, gdy ich stężenie spada lub wzrasta, obserwujemy zmiany w tempie przemiany materii czy zużywaniu energii.

 Do produkcji hormonów tarczycowych niezbędny jest jod, przy czym warto zaznaczyć, że chociaż ilość T3 jest znacznie mniejsza w stosunku do T4, to trójjodotyronina jest ważniejsza, aktywniejsza i może być wytwarzana z tyroksyny. Nad produkcją tych hormonów czuwa szef wszystkich operacji, czyli mózg. Znajdujące się w nim podwzgórze wytwarza tyreoliberynę (TRH), która dalej wysyła sygnał do przedniego płata przysadki, by wydzielał hormon tyreotropowy (TSH), który bezpośrednio pobudza tarczycę do uwalniania hormonów tarczycowych.  Jeśli ich ilość jest zbyt wysoka, przysadka i podwzgórze wychwytują to i otrzymują informację o zmniejszeniu wydzielania hormonów stymulujących tarczycę.

Mam niedoczynność tarczycy, czyli Hashimoto?

Dla niezaznajomionych z medyczną terminologią mogłoby się wydawać, że niedoczynność tarczycy i choroba Hashimoto to to samo, a więc leczenie również nie będzie się różnić. Prawda jest taka, że są to dwie oddzielne jednostki i nie każda osoba z niedoczynnością tarczycy musi mieć Hashimoto, pomimo że objawy są podobne.

Niedoczynność tarczycy to stan fizjologiczny, w którym praca gruczołu została zaburzona. Natomiast Hashimoto jest chorobą autoimmunologiczną, w dokładnej definicji przewlekłym limfocytarnym zapaleniem tarczycy. Oznacza to sytuację, w której układ odpornościowy niejako „atakuje” sam siebie, a w tym przypadku dochodzi do wytwarzania przeciwciał skierowanych przeciwko tarczycy.

U zdrowej osoby układ odpornościowy po kontakcie z ciałem obcym, np. wirusem zostaje wzbudzony, w wyniku czego powstaje stan zapalny, dzięki któremu specjalne komórki odpornościowe zostają oddelegowane do zwalczenia „intruza”. Zaburzenie tego mechanizmu i niszczenie komórek tarczycy prowadzi do niedostatecznego produkowania hormonów a tym samym do niedoczynności. W większości przypadków jest dysfunkcją spowodowaną chorobą Hashimoto, ale może pojawić się na skutek narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia. Wtedy mamy do czynienia z sytuacją, w której choroba może rozwinąć się w każdym momencie, jeśli mamy do niej genetyczne predyspozycje. Nawet jeśli posiadasz w swojej rodzinie przypadki Hashimoto, możesz wcale nie zachorować, jeśli podejmiesz działania prewencyjne polegające na odpowiedniej diecie i stylu życia. Warto trzymać zdrowie pod kontrolą i pamiętać także o profilaktycznych badaniach!

Jakie są przyczyny niedoczynności tarczycy?

Głównymi przyczynami obniżenia pracy tarczycy i jej niedoczynności są niedobory jodu w diecie, który jest potrzebny do produkcji hormonów tarczycy oraz Hashimoto. Na tę chwilę jeszcze nie do końca wiadomo, co dokładnie powoduje tę chorobę, jednak obserwowane są zależności między pewnymi czynnikami a pojawieniem się choroby. Istnieją badania na bliźniętach jedno i dwujajowych [6-7] w których okazało się, że najistotniejszym czynnikiem zachorowania są predyspozycje genetyczne i czynniki środowiskowe. Jeśli w Twojej rodzinie występowały problemy z tarczycą, jest to znak, że warto zwrócić szczególną uwagę na stan zdrowia. I choć na nasze geny nie mamy wpływu, to na styl życia zdecydowanie tak! A więc co może być wyzwalaczem chorób tarczycy?

  • Infekcje – potrafią wprowadzić prawdziwy zamęt w organizmie poprzez wywoływanie rozległego stanu zapalnego. Predysponują do chorób i mogą „obudzić” geny związane pojawieniem się niedoczynności tarczycy. Takie mechanizmy zostały zaobserwowane także w wyniku przyjmowania niektórych leków, np. stosowanego w arytmii amiodaronu, który zaburza syntezę trójjodotyroniny w tarczycy ze względu na podobną do niej budowę. Podobną zależność zaobserwowano również u osób po przebytym COVID-19, który stał się obecnie istotnym czynnikiem wyzwalającym [4].
    
  • Niezdrowa dieta i brak aktywności fizycznej: brak świeżych warzyw i owoców bogatych w witaminy, składniki mineralne oraz antyoksydanty, wysoko przetworzone produkty nasilające stan zapalny, niedosypianie, przewlekły stres i siedzący tryb życia lub przeciwnie - treningi ponad siłę, są bardzo ważnymi czynnikami, które mogą wywołać zaburzenia pracy tarczycy.
    
  • Nieprawidłowa masa ciała: chociaż niedoczynność tarczycy może wystąpić u osoby
    z prawidłową masą ciała, to znacznie częściej dotyka ona osoby otyłe lub drastycznie tracące na wadze. Zarówno wysoki poziom tkanki tłuszczowej, jak i zbyt szybkie tempo chudnięcia nasilają stan zapalny, wywierając tym samym wpływ na pracę tarczycy i prowadząc do niedoczynności. Właśnie dlatego zawsze podkreślamy, jak ważne jest racjonalne podejście do redukcji czy przybierania na wadze i omijanie z daleka diet bardzo niskokalorycznych jak głodówki.

Niedoczynność tarczycy - objawy

Niedoczynność tarczycy przejawia się w dość niespecyficzny sposób, który łatwo pomylić ze skutkami niezdrowego stylu życia i przewlekłego stresu. Do symptomów świadczących o tym, że tarczyca zaczyna niedomagać, najczęściej zalicza się:

  • permanentne uczucie zmęczenia i senność pomimo optymalnej długości snu,
    
  • osłabiona zdolność do koncentracji i obniżenie nastroju,
    
  • trudności z redukcją nadmiernej tkanki tłuszczowej oraz zwiększanie masy ciała pomimo zbilansowanej diety i ćwiczeń.

Jeśli obserwujesz u siebie wyżej wymienione symptomy, konieczna będzie wizyta u lekarza i wykonanie badań w celu rozpoznania przyczyny oraz wdrożenie odpowiedniego postępowania.

Powyższe objawy wynikają ze znaczącego wpływu hormonów wydzielanych przez tarczycę na regulowanie metabolizmu. Jeśli jej praca jest zaburzona i nie jest w stanie produkować ich w potrzebnej ilości, odbije się to na codziennym funkcjonowaniu organizmu. Mogą, choć nie muszą świadczyć o niedoczynności tarczycy, dlatego pamiętaj, że żaden poradnik internetowy czy książka nie służą do diagnozy - tym zajmuję się tylko i wyłącznie lekarz!

Dobra wiadomość – problemy z tarczycą wcale nie oznaczają, że już zawsze będziesz się źle czuć. Rozpoznanie niedoczynności tarczycy to pierwszy krok do wprowadzenia leczenia, dzięki czemu funkcje wracają do normy - włącznie z regulacją przemiany materii. Po wyrównaniu farmakologicznym nie powinnaś już obserwować nieuzasadnionego tycia, dalszych problemów z odchudzaniem czy spadku energii.

Niedoczynność tarczycy- badania, które należy wykonać

Badania kontrolne określające pracę tarczycy, które w laboratoriach najczęściej znajdziesz pod nazwą tzw. „panelu tarczycowego”. Polegają na oznaczeniu wspomnianych już wcześniej hormonów wydzielanych przez przysadkę i tarczycę: TSH, FT4, FT3, a gdy istnienie podejrzenie choroby Hashimoto-także przeciwciał aTPO i aTG. W przypadku nieprawidłowych wyników lekarz dodatkowo zleca wykonanie USG tarczycy lub rozszerzenie diagnostyki, jeśli są ku temu wskazania.

Dieta na niedoczynność tarczycy

Z pewnością już wiesz, że dieta ma nieocenione znaczenie dla zdrowia i wsparcia leczenia. Dodatkową kwestią jest oddziaływanie na wchłanianie leków, na co przy chorobach tarczycy należy zwrócić szczególną uwagę i omówimy to w dalszej części artykułu.

Wokół samej diety przy niedoczynności tarczycy narosło wiele mitów, spośród których większość dotyczy informacji o zakazach żywieniowych. Nie wolno jeść chleba, nabiału, kapusty i nie do końca wiadomo, co w takim razie przy niedoczynności jest zalecane. Spokojnie! Dieta na niedoczynność wcale nie musi być tak restrykcyjna. Warto też zaznaczyć, że dieta na niedoczynność tarczycy bez Hashimoto będzie mniej ograniczająca, ponieważ w tym przypadku układ odpornościowy nie jest aż tak uwrażliwiony.

W przypadku rozpoznania niedoczynności tarczycy wiele osób głównie skupia się na eliminacji produktów zawierających składniki, które zaburzają równowagę tarczycy i mają negatywny wpływ na gospodarkę jodu w organizmie. Internauci pouczają się wzajemnie, że już nigdy nie można zjeść kalafiora, a zakupy należy robić z lupą w ręku, zwracając uwagę na każdy szczegół. A jak jest naprawdę?

Fakt: Nasiona roślin strączkowych zawierają izoflawony: genisteinę i daidzeinę, które zaburzają pracę tarczycy i mogą przeciwdziałać przywróceniu prawidłowego wydzielania hormonów podczas leczenia. Z kolei w warzywach kapustnych znajdują się goitrogeny, czyli tzw. substancje „wolotwórcze”, utrudniające wchłanianie jodu-pierwiastka niezbędnego dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy.

MIT: Dieta w niedoczynności tarczycy całkowicie wyklucza nasiona roślin strączkowych (soja, fasola, soczewica, ciecierzyca) i warzywa kapustne (brokuł, kalafior, kapusta, brukselka, jarmuż, kalarepa).

Jeśli w Twojej diecie pojawi się niewielka ilość tych produktów, nie wpłynie to negatywnie na pracę tarczycy. Aby się tak stało, dieta musiałaby dostarczać ich bardziej znaczące porcje. W badaniach wykazano, że niewielka porcja fasoli czy napoju sojowego jest bezpieczna i nie niesie za sobą negatywnych skutków zdrowotnych. Jeśli więc w tortilli trafisz na łyżkę fasoli lub dodatek soi w sosie, możesz spokojnie je zjeść. Ważne, aby pojawiały się one okazjonalnie i nie stanowiły bazy Twojej diety. Pamiętaj też, aby zachować przerwę kilku godzin między zażyciem leku a posiłkiem zawierającym soję.

TIP: Obróbka cieplna i kiszenie warzyw kapustnych powodują straty goitrogenów o około 30%. Dlatego w tym przypadku warzywa gotowane bez przykrywki będą zdecydowanie lepszym wyborem niż surowe.

Dieta na niedoczynność tarczycy powinna skupiać się na odpowiednim zbilansowaniu, zapewnieniu wszystkich niezbędnych dla pracy tarczycy składników odżywczych jak cynk, selen, żelazo, jod, tyrozyna, witaminy C, D, z grupy B, a także przeciwzapalnych antyoksydantów i kwasów tłuszczowych omega-3.

Podstawę diety powinny stanowić przede wszystkim produkty świeże i nisko przetworzone, a jadłospis musi uwzględniać Twoje indywidualne potrzeby oraz ewentualne współistniejące czynniki, często powiązane z niedoczynnością tarczycy jak np. insulinooporność.

Wykonaj testy na nietolerancję glutenu i laktozy. To nie znaczy, że na pewno będziesz musiała wykluczyć produkty zawierające te składniki z diety, jednak nieleczone nietolerancje utrudniają prawidłowe trawienie i wchłanianie hormonów. Przy chorobach autoimmunologicznych i zaburzeniach pracy tarczycy występowanie celiakii i nietolerancji laktozy faktycznie jest znacznie częstsze niż u reszty społeczeństwa.

Zanim wyeliminujesz jakąś grupę produktów, skonsultuj to z lekarzem lub dietetykiem i wykonaj diagnostykę w kierunku nietolerancji oraz alergii pokarmowych!

Zwróć uwagę na to, aby nie przyjmować leków razem z jedzeniem, zwłaszcza grejpfrutem czy produktami zawierającymi żelazo i wapń. Leki popijaj czystą wodą i unikaj spożywania ich z kawą, herbatą i sokami. Najkorzystniej będzie, jeśli odczekasz między przyjęciem leków a posiłkiem co najmniej 30 minut, a najlepiej godzinę. 

Dostosuj kaloryczność do swoich aktualnych potrzeb. Przy nadwadze i otyłości dieta powinna uwzględnić deficyt energetyczny, który będzie skuteczny, ale nie za niski. Zbyt drastyczne obcięcie kalorii mogłoby negatywnie odbić się na pracy tarczycy. To, czy Twoja masa ciała mieści się w normie, obliczysz za pomocą wskaźnika BMI - w szybki i prosty sposób zrobisz to za pomocą kalkulatora BeDiet.

Przy niedoczynności tarczycy najlepiej sprawdzającym się i nienasilającym stanu zapalnego rozkładem makroskładników jest podaż węglowodanów między 45 a 60%, tłuszczów z przewagą przeciwzapalnych omega-3 20-35%, a reszta przeznaczona na białko, którego ilość powinna wynosić 1-1,2 g na kilogram masy ciała.

Unikaj produktów wysoko przetworzonych. Nie tylko nasilają stan zapalny, ale też dostarczają nadmierne ilości soli, cukrów prostych i tłuszczów trans, które działają negatywnie na pracę tarczycy. Produkty takie jak tłuste sery, cukier, miód, dżemy, soki, słodkie napoje oraz wątróbka staraj się ograniczyć do minimum.

Specjalny plan dietetyczny BeDiet na niedoczynność tarczycy zostanie dopasowany do Twoich indywidualnych potrzeb. Zapewni odpowiednią ilość kluczowych składników wspierających pracę tarczycy z ograniczeniem tych potencjalnie szkodliwych.

Możesz też wykluczyć nielubiane produkty - bez obaw o narażenie na problemy z tarczycą. Nie zapominaj o wartości, jaką wnosi regularna aktywność fizyczna. Przy niedoczynności tarczycy kluczowy jest całokształt diety i zdrowy styl życia!

Piśmiennictwo

1. Jarosz M., Stolińska H., Wolańska D. Żywienie w niedoczynności tarczycy: porady lekarzy i dietetyków Warszawa: 2015 Wydawnictwo Lekarskie PZWL
2.Krekora-Wollny K. Niedoczynność tarczycy a otyłość. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010: 1: 63-65
3.Doer gel D. R., Sheehan D. M., Goitrogenic and estrogenic activity of soy isoflavones Environmental Health Perspectives, vol. 110, Suppl. 3 349-353
4.Lisco G, De Tullio A, Jirillo E, Giagulli VA, De Pergola G, Guastamacchia E, Triggiani V. Thyroid and COVID-19: a review on pathophysiological, clinical and organizational aspects. J Endocrinol Invest. 2021 Sep;44(9):1801-1814. doi: 10.1007/s40618-021-01554-z. Epub 2021 Mar 25. PMID: 33765288; PMCID: PMC7992516
5.Płaczkiewicz-Jankowska E.: Leczenie niedoczynności tarczycy: podsumowanie wytycznych American Thyroid Association Task Force on Thyroid Hormone Replacement 2014. Med. Prakt., 2015; 5: 12–26
6.Friedman M. Thyroid autoimmune disease. Journal of Restorative Medicine. 2013;2:70–81