Czym jest dieta lekkostrawna?

Istotę diety lekkostrawnej dobrze oddaje jej prawidłowa, fachowa nazwa – dieta łatwostrawna. Dieta łatwostrawna to posiłki, które organizmowi jest łatwo strawić: krótko zalegają w żołądku i jelitach oraz w jak najmniejszym stopniu obciążają układ pokarmowy. Z jakiego powodu się ją stosuje?

Dieta lekkostrawna to przede wszystkim dieta wspomagająca leczenie chorób lub regenerację po operacjach. Wartościowe posiłki co prawda wspierają organizm, ale trawienie pokarmów i wchłanianie substancji odżywczych wymaga także pewnego wysiłku. Kojarzysz to uczucie senności po obfitych, sytych i tłustych posiłkach? To nie tylko grawitacja ;-) To też sygnał od Twojego ciała: „kochana, ogranicz teraz aktywność, bo Twój żołądek, jelita, wątroba i trzustka muszą się teraz solidnie napracować, by wydobyć to, co najcenniejsze z tego, co zjadłaś”.

W trakcie trawienia zwiększa się ukrwienie układu pokarmowego. Dzieje się to oczywiście kosztem reszty ciała. Osoba zdrowa zwykle nawet tego nie zauważy (wyjątkiem może być wspomniana senność po bardzo obfitych posiłkach). Jednak dla osoby osłabionej chorobą czy operacją, ciężkostrawny posiłek to niepotrzebne odsuwanie skromnych zasobów energii od dbania o zdrowie. Łatwostrawne dania pozwalają organizmowi skupić się na regeneracji.

Dieta lekkostrawna nie może być jednak tylko lekka – by wspomagać organizm, musi być także pełnowartościowa. I taka jest właśnie pełna definicja diety, o której mówimy:

„Dieta łatwostrawna jest prostą modyfikacją żywienia podstawowego. Powinna dostarczać taką samą ilość energii i wszystkich składników odżywczych, jak jest to w przypadku diety osób zdrowych. Różnica polega na spożywaniu pokarmów łatwo ulegających trawieniu, nieobciążających przewodu pokarmowego.”1

Kiedy stosuje się dietę lekkostrawną?

Jak wspominaliśmy, dieta lekkostrawna stosowana jest głównie na podstawie wskazań medycznych. Powodem jej włączenia są m.in. choroby przewodu pokarmowego (np. nieżyt żołądka czy zapalenie błony śluzowej jelit). Dzięki diecie lekkostrawnej, narządy te są „eksploatowane” w tak niewielkim stopniu, jak to jest możliwe.

Poza korzystnym wpływem na stan zdrowia, dieta lekkostrawna pomaga zmniejszyć, a czasami nawet wyeliminować, uciążliwe dolegliwości ze strony układu pokarmowego: wzdęcia, dyskomfort czy ból. (Pamiętaj jednak, że jeśli obserwujesz u siebie takie objawy, powinnaś skonsultować się ze specjalistą. Być może zmiana sposobu odżywiania wystarczy, by sobie z nimi poradzić, ale jeśli problem jest poważniejszy, dieta może maskować rozwój choroby.)

“Lekki” jadłospis można stosować także w przypadku nowotworów, którym często towarzyszą problemy z apetytem czy wręcz jadłowstręt. Nie nadwyrężające sił organizmu dania pozwalają dostarczyć jakże niezbędnej energii i w niektórych przypadkach mogą przeciwdziałać utracie masy ciała przez pacjentów.

Z podobnych powodów, dania łatwostrawne podaje się również osobom po poważniejszych zabiegach chirurgicznych, szczególnie w obrębie układu pokarmowego czy jamy brzusznej.

Dieta lekkostrawna ma jednak zastosowanie także w bardziej prozaicznych przypadkach. Sięga się po nią na przykład w chorobach zakaźnych przebiegających z wysoką temperaturą.2 Warto o tym pamiętać szczególnie teraz, u progu sezonu grypowego.

Dieta lekkostrawna zalecana bywa także kobietom w ciąży.3 Po elementy tej diety powinny także sięgać osoby aktywne, szczególnie bezpośrednio przed dłuższymi sesjami ćwiczeń o wysokiej intensywności. W ich przypadku, na cenzurowanym znajdą się m.in. pokarmy tłuste, bogate w błonnik czy fruktozę, jako długo zalegające w układzie pokarmowym.

Zresztą, sama pewnie wiesz doskonale, że ćwiczenie z pełnym żołądkiem (tudzież pełnymi jelitami) nie należy do przyjemnych. Jednak dyskomfort to nie jedyny problem: częste podejmowanie aktywności fizycznej w podobnej sytuacji może być też przyczyną poważnych dolegliwości gastrycznych.4

Wskazaniem do stosowania diety lekkostrawnej są najczęściej względy medyczne: choroby (w tym m.in. układu pokarmowego, ale też i choroby zakaźne przebiegające z gorączką) czy rekonwalescencja po zabiegach chirurgicznych. Dania lekkostrawne docenią jednak także osoby aktywne fizycznie – mogą ustrzec je przed nieprzyjemnymi i groźnymi dla zdrowia dolegliwościami.

Czego należy unikać na diecie lekkostrawnej?

Dieta lekkostrawna, mimo że jest dietą zbilansowaną – a więc zdrową, pełnowartościową – może przynosić pewne zaskoczenia. Być może zwróciłaś przed chwilą uwagę na błonnik, który pojawił się tu w nieco innym niż zazwyczaj kontekście. To nie przypadek. Dokładnie ta sama cecha, która czyni błonnik cennym z punktu widzenia diet tradycyjnych i redukcyjnych, jest problematyczna w diecie lekkostrawnej. Chodzi o zaleganie w układzie pokarmowym.

Błonnik jest sojusznikiem osób odchudzających się, dzięki długotrwałemu uczuciu sytości, jakie zapewnia. Jednocześnie wzmaga on jednak perystaltykę jelit, a ta często i tak jest zbyt duża w przypadku osób cierpiących na problemy gastryczne. Mimo wszystko jednak błonnik pozostaje niezbędnym składnikiem zdrowej diety, jako pożywka dla mikroflory jelitowej. Dieta lekkostrawna powinna więc zapewniać jego fizjologiczne optimum.

Kolejnym zaskoczeniem, może być w diecie lekkostrawnej brak lub jedynie sporadyczna obecność warzywa-symbolu zdrowej diety – brokułu. Brokuły, podobnie jak inne rośliny kapustne, sprzyjają wzdęciom i, skoro jesteśmy przy błonniku, są bogate w tzw. twarde włókno pokarmowe5. Z tego powodu powinny być więc co najmniej ograniczone. Z podobnych przyczyn dieta łatwostrawna eliminuje lub silnie ogranicza rośliny strączkowe czy cebulowe (cebula, por, czosnek).

Wskazówka: W BeDiet możesz z łatwością stworzyć lekki jadłospis, wykluczając ciężkostrawne składniki za pomocą funkcji... wykluczenia.😉

Konsekwencją ograniczania błonnika jest również eliminacja z diety łatwostrawnej produktów pełnoziarnistych – pieczywa czy makaronów. To kolejny symbol zdrowego odżywania, który trzeba usunąć z jadłospisu, by uczynić go lżejszym.

Nie dziwi za to nieobecność tłustych mięs, tłustych sosów (w tym: majonezu), pełnotłustych produktów mlecznych, słodkich deserów i używek (w tym także mocnej kawy i herbaty). Eliminowane są także ostre przyprawy, gdyż te stymulują nadmierne wydzielanie soków trawiennych i mogą drażnić błonę śluzową żołądka.

Na diecie lekkostrawnej powinnaś ograniczyć źródła błonnika. Stąd nieco zaskakująca nieobecność zbożowych produktów pełnoziarnistych oraz co najmniej ograniczenie m.in. warzyw kapustnych, takich jak brokuł czy kalafior. Ograniczać lub nawet eliminować musisz także na pokarmy powodujące wzdęcia, np. cebulę oraz – również kojarzące się (słusznie!) ze zdrowym odżywianiem – rośliny strączkowe.

Bezwzględnie wykluczyć musisz tłuste mięsa, tłuste sosy, tłuste produkty mleczne, ostre przyprawy i używki, w tym także mocną kawę i mocną herbatę.

Jakie pokarmy są dopuszczone na diecie lekkostrawnej?

Wiemy już, czego nie jeść – a na czym powinniśmy skupić się jako podstawie lekkostrawnych posiłków? 

Zacznijmy od początku... dnia, czyli od śniadania. Na naszym talerzu mogą się znaleźć:

  • jasne, pszenne pieczywo
  • chude wędliny
  • świeże, młode warzywa (ale jeśli pomidory – to bez skórki!)
  • jogurty naturalne, kefiry, twaróg chudy lub półtłusty, chude mleko, masło lub miękkie margaryny
    kasza manna

Na obiad czy lunch wybierz:

  • chude mięsa, np. kurczak czy indyk (bez skóry), chude części wieprzowiny czy wołowiny
  • jasne makarony
  • biały ryż
  • kaszę jęczmienną, kaszę kuskus
  • chude ryby (np. dorsz, morszczuk, mintaj, sandacz)
  • tłuszcze na zimno: oliwę z oliwek, olej rzepakowy, czy słonecznikowy
  • zupy: lekkie wywary (np. pomidorowa z ryżem), kleiki ryżowe

A na deser – kompoty, galaretki, kisiele, musy owocowe czy świeże owoce – najlepiej młode, delikatne, dojrzałe i bez skórki.

Białe pieczywo, kleiki, kompoty... Czy brzmi to trochę jak jadłospis, który jako dziecko dostawałaś, gdy byłaś chora na grypę?🤒 Pewnie tak, i nic dziwnego – jak wspominaliśmy, dietę lekkostrawną stosuje się w przypadku chorób zakaźnych, przebiegających z gorączką.

Jasne pieczywo, jasne makarony ryż, chude mięso, chude wędliny, tłuszcze dodane na zimno, chude lub półtłuste produkty mleczne, lekkie wywary, kleiki, młode warzywa bez skórki oraz owoce – często w formie musów – to typowe składniki diety lekkostrawnej.

Lekkostrawność to więcej niż składniki: to także ich przygotowanie

Jednak lekkostrawność to nie tylko odpowiedni dobór składników, ale także ich właściwe przygotowanie. Przede wszystkim, powinnaś zapomnieć o smażeniu, grillowaniu czy tradycyjnym pieczeniu. A przy okazji także o wędzeniu i peklowaniu.

Podstawą będzie gotowanie – w tym gotowanie na parze – a nawet rozgotowywanie. W grę wchodzi także duszenie i pieczenie bez tłuszczu, w folii lub naczyniach ceramicznych. Tłuszcz możesz dodać już do gotowych potraw, na zimno. (To znaczy potrawy mogą, a nawet powinny być ciepłe – na zimno podajesz jedynie tłuszcz😉).

Duże znaczenie dla łatwostrawności dań ma także ich konsystencja. Składniki zmiksowane, drobno posiekane czy przetarte przez sito stają się łatwiej dostępne dla soków trawiennych. Dzięki temu, do ich strawienia wystarczy mniejsza ilość soków trawiennych, a to oznacza – mniejsze obciążenie układu pokarmowego.

Na marginesie, dokładnie temu samemu służy dokładnie gryzienie i przeżuwanie pokarmów. Gdy jesz szybko, połykając stosunkowo duże, nierozdrobnione kawałki jedzenia, Twój żołądek będzie musiał wykonać pracę, której nie wykonały wcześniej Twoje zęby. A to oznacza dłuższe zaleganie pokarmów w przewodzie pokarmowych i podwyższone wydzielanie soków trawiennych. Dotyczy to zarówno diety lekkostrawnej, jak i każdej innej.

Wreszcie, przygotowują dania, pozbywaj się najciężej strawnych części składników – na przykład skórki owoców i warzyw, szczególnie tych dojrzałych. Pamiętaj też, że młode i delikatne warzywa i owoce będą zwykle lżej strawne, niż „starsze” czy bardziej dojrzałe.

Jeśli dieta lekkostrawna stosowana jest w związku ze wskazaniami medycznymi, ważne jest również to, aby dania były świeże, nie przechowywane zbyt długo w lodówce.6  Chodzi tu nie tylko o walory smakowe, ale także o powolny, ale nieunikniony rozwój drobnoustrojów. O ile dla osób zdrowych nie jest on żadnym problemem, o tyle w przypadku pacjentów dochodzących do siebie po ciężkiej chorobie lub poważnym zabiegu, jest to niepotrzebne dodatkowe obciążenie i ryzyko rozwinięcia się infekcji bakteryjnej.

Ostatnia kwestia to liczba i wielkość posiłków. W diecie lekkostrawnej zaleca się ich od 4 do nawet 6 dziennie. Liczniejsze, ale mniejsze posiłki są o tyle korzystne, że organizm nie musi podejmować zwiększonego wysiłku związanego z trawieniem i wchłanianiem pokarmów. (Ten sam mechanizm działa również w przypadku innych diet).

Niezależnie od liczby posiłków, ostatni powinien być spożywany co najmniej 2, a najlepiej 3 godziny przed snem.

Podsumowanie

Dieta lekkostrawna ma szereg zalet: „oszczędza” układ pokarmowy, ogranicza ewentualne dolegliwości bólowe ze strony układu pokarmowego i wzdęcia lub wręcz zapobiega im całkowicie. Czasami jest wręcz niezbędna. Lekarze zalecają (czy wręcz nakazują) ją w przebiegu niektórych chorób oraz w okresie rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych. Polecana jest również małym dzieciom i osobom starszym.

Dania lekkostrawne docenią jednak także osoby aktywne, szczególnie przed długotrwałym wysiłkiem o wysokiej intensywności.

Dieta ta ma jednak swoje minusy, związane z wykluczeniem lub ograniczeniem pokarmów, które znajdują się w piramidzie żywienia osób zdrowych, np. roślin kapustnych, strączkowych czy produktów pełnoziarnistych.

To ostatnie powoduje, że dieta lekkostrawna jest trudniejsza do zbilansowania niż dieta standardowa. W przypadku, gdy jest ona stosowana z powodów związanych ze stanem zdrowia, konsekwencje jej ewentualnych niedostatków są jednak dużo mniejsze, niż korzyści z jej stosowania.

Nasze Czytelniczki z pewnością zainteresuje też odpowiedź na pytanie, czy na diecie lekkostrawnej da się schudnąć. Odpowiadamy: da się☺. Kluczem jest, jak zwykle, osiągnięcie deficytu energetycznego, czyli spalanie większej ilości kalorii niż dostarczane w diecie. To prawda, że zmniejszenie ilości błonnika nieco utrudnia zadanie. Błonnik, wiążąc wodę w jelitach, pęcznieje, co daje utrzymujące się przez dłuższy czas uczucie sytości. Ograniczając ilość błonnika, osłabiamy ten efekt. Jednak na szczęście nie pozbawia nas to możliwości gubienia kilogramów.

Dla osób zdrowych, nie mających problemów gastrycznych, stosowanie diety lekkostrawnej w pełnym wymiarze raczej mija się z celem. Optymalnym rozwiązaniem może okazać się więc pozostanie przy dotychczasowej diecie (np. standardowej czy śródziemnomorskiej), z jednoczesnym zastąpieniem niektórych posiłków ich „lekkimi” wersjami. Przed treningiem lub snem może być to znakomite rozwiązanie.

Dzięki takim funkcjom jak wykluczenie czy wymiana posiłków, w BeDiet zrobisz to błyskawicznie ☺

  1. Paula Nagel,Dieta lekkostrawna, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej
  2. Dominika Strugała,Menu dla kobiet w ciąży, Współczesna Dietetyka
  3. Anna Kęska,Zadbaj o swoje jelita – zacznij się świadomie ruszać!, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej
  4. Dieta łatwostrawna – zasady i wskazania, Gastroeneterologia Praktyczna.
  5. Dominika Wnęk,Dieta w okresie rekonwalescencji, Medycyna Praktyczna