Zespół jelita drażliwego (ZJD, z ang. IBS - Irritable Bowel Syndrome) to jedno z najczęstszych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. Szacuje się, że IBS dotyczy około 10-20% populacji ogólnej - w tym częściej kobiet. Charakteryzuje się on dolegliwościami występującymi w obrębie jamy brzusznej, co znacznie utrudnia dotkniętym nim osobom funkcjonowanie. Jednym ze sposobów łagodzenia objawów IBS jest odpowiednia dieta, której zasady przybliżamy w tym artykule.

Zespół jelita drażliwego – objawy i diagnostyka

Najczęstszymi objawami IBS są:

  • ból brzucha (zlokalizowany najczęściej w jego dolnej części),
  • wzdęcia,
  • nadmierne gazy,
  • występowanie zaparć/biegunek.

Aby zdiagnozować IBS konieczne jest rozpoznanie objawów spełniających tzw. IV Kryteria Rzymskie.

Są to: nawracający ból brzucha, który występuje w ciągu ostatnich 3 miesięcy przez co najmniej 1 dzień w tygodniu, przy czym ból spełnia co najmniej dwa poniższe kryteria:

  • związany jest z wypróżnieniem,
  • towarzyszy mu zmiana częstości wypróżnień (biegunki/zaparcia),
  • ma związek ze zmianą konsystencji/wyglądu stolca.

Na obecny moment nie ma testów diagnostycznych czy badań, które mogłyby potwierdzić IBS. Objawy są jednak niespecyficzne, dlatego też w celu wykluczenia innych chorób, lekarz może zlecić wykonanie różnych badań.

Jaka dieta na zespół jelita drażliwego?

Niestety, nie istnieje jedna uniwersalna dieta odpowiednia dla każdej osoby z zespołem jelita drażliwego. Należy unikać składników nasilających dolegliwości. Drażniąco na jelita mogą działać na przykład kawa, alkohol, napoje gazowane, ostre przyprawy, błonnik nierozpuszczalny, smażone i tłuste potrawy. Poza tym istotne jest odpowiednie nawadnianie oraz spożywanie posiłków regularnie w spokojnych warunkach – uważnie i bez pośpiechu. Dieta powinna być dobrana także pod kątem dominujących objawów. Inaczej może wyglądać u pacjentów doświadczających częstych biegunek, inaczej u osób skarżących się na zaparcia.

W wielu badaniach wykazano korzystne w łagodzeniu objawów efekty diety o niskiej zawartości FODMAP (zwłaszcza w postaci biegunkowej). Skrót FODMAP oznacza fermentujące oligo-, di-, mono-sacharydy i poliole. Jest to grupa składników, które mogą być problematyczne dla osób z IBS. Dieta pomaga ograniczyć fermentację, produkcję gazów oraz wyregulować pasaż jelitowy. Nie jest to jednak dieta na całe życie. Jest ona bardzo restrykcyjna i zaleca się wprowadzić ją na około 6 tygodni, po których stopniowo wprowadza się ograniczone w pierwszym etapie produkty.

U pacjentów cierpiących na zaparcia, pomocne jest zadbanie o odpowiednie spożycie błonnika rozpuszczalnego, czyli na przykład włączenie do diety babki jajowatej czy babki płesznik.

Zespół jelita drażliwego  - co jeść?

Przykładowe produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie o niskiej zawartości FODMAP znajdują się w poniższej tabeli:

Ważną rolę w rozwoju IBS może odgrywać mikrobiom jelitowy, w związku z czym pomocne może być też włączenie probiotyków.

Poza dietą, warto dbać również o regularną aktywność fizyczną oraz unikanie stresu, co może być pomocne w łagodzeniu objawów IBS.

Bibliografia:
Black CJ, Staudacher HM, Ford AC. Efficacy of a low FODMAP diet in irritable bowel syndrome: systematic review and network meta-analysis. Gut. 2022 Jun;71(6):1117-1126.
Staudacher HM, Whelan K. The low FODMAP diet: recent advances in understanding its mechanisms and efficacy in IBS. Gut. 2017 Aug;66(8):1517-1527.
Pietrzak A, Skrzydło-Radomańska B, Mulak A, Lipiński M, Małecka-Panas E, Reguła J, Rydzewska G. Guidelines on the management of irritable bowel syndrome: In memory of Professor Witold Bartnik. Prz Gastroenterol. 2018;13(4):259-288.
Schumann D, Klose P, Lauche R, Dobos G, Langhorst J, Cramer H. Low fermentable, oligo-, di-, mono-saccharides and polyol diet in the treatment of irritable bowel syndrome: A systematic review and meta-analysis. Nutrition. 2018 Jan;45:24-31.
Adrych K. Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych. Forum Medycyny Rodzinnej 2018; 12(6): 224-233.